Franchise en het intellectuele eigendomsrecht

Een belangrijk onderdeel van iedere franchiseformule vormen de intellectuele eigendomsrechten (“IE-rechten”). Intellectuele eigendom is de verzamelnaam voor tal van verschillende rechten op intellectuele creaties. Bij franchiseformules spelen vooral het merkrecht, het handelsnaamrecht en het auteursrecht een belangrijke rol. De bescherming van domeinnamen en bedrijfsgeheimen is daarnaast ook van groot belang bij franchiseformules.

Deze IE-rechten en aanverwante rechten kunnen voor zowel franchisegever als franchisenemer een waardevol bezit vormen. Zo leidt eenvormig gebruik van de rechten tot bekendheid en herkenbaarheid van de franchiseformule bij het publiek. Het in gebruik geven van IE-rechten van franchisegevers aan franchisenemers vormt één van de belangrijkste onderdelen van de franchiseovereenkomst.

Een goede bescherming van en goede afspraken over IE-rechten beschermen het succes van de franchiseformule.

Bescherming

Aangezien ieder IE-recht een eigen beschermingsregime kent, is het belangrijk om goed voor ogen te hebben welke stappen gezet moeten worden voor bescherming van welke creatie. Zo ontstaan sommige rechten vanzelf, maar moeten andere rechten eerst worden geregistreerd. Voor alle rechten geldt dat aan bepaalde voorwaarden moet worden voldaan om voor bescherming in aanmerking te komen.

Merkrecht

Het merkrecht dient ter onderscheiding van waren of diensten. Een merk kent vele vormen zoals de naam van een franchiseformule, een productnaam of een logo. Een merkrecht geeft de merkhouder het monopolie op het gebruik van het teken en geeft het recht om gebruik door een ander te verbieden.

Een merkrecht kan in beginsel alleen worden verkregen door inschrijving in de daartoe bestemde registers. Er zijn drie soorten merkrechten met ieder hun eigen aanvraagprocedure. Allereerst is er het Benelux merkrecht, dat bescherming biedt voor het grondgebied van de Benelux. Daarnaast bestaat het Uniemerk. Een Uniemerk biedt bescherming in alle lidstaten van de Europese Unie. Ten slotte bestaat er het internationaal merkrecht. Het internationaal merkrecht bestaat als het ware uit een bundel van nationale merkrechten. Een merkregistratie is geldig voor een periode van tien jaar en kan daarna steeds met tien jaar worden verlengd.

Alleen een teken dat onderscheidend is, komt in aanmerking voor merkbescherming. Dat wil zeggen dat de consument de onderneming, waren of diensten onder het merk kan onderscheiden van een andere onderneming. Indien de consument het merk kan opvatten als een algemene omschrijving, dan is het merk niet onderscheidend. Het onderscheidend vermogen van een merk is overigens geen vaststaand gegeven. Een merk dat een aantal jaar geleden nog als fantasienaam werd gezien, kan tegenwoordig een beschrijvende aanduiding zijn geworden. Denk bijvoorbeeld aan het woord “aspirine”.

Bij het registreren van een merk, dient men de waren- en dienstenklassen te kiezen waarvoor het merk zal worden gebruikt en waarvoor dus bescherming dient te worden verkregen. Er kan worden gekozen uit vijfenveertig klassen van de Nice classificatie.

Houd er rekening mee dat anderen bezwaar kunnen maken tegen een aanvraag tot merkregistratie. Indien uw merk identiek is aan of sterk lijkt op een merk dat eerder werd geregistreerd voor dezelfde of soortgelijke waren of diensten, bestaat het risico dat uw merkrecht niet wordt verleend. Het verdient aanbeveling de merkregisters te (laten) raadplegen alvorens u een merkaanvraag indient.

Handelsnaam

De handelsnaam is de naam waaronder een onderneming aan het handelsverkeer deelneemt. Deze handelsnaam kan dezelfde naam zijn als waarvoor u een merk hebt laten registreren. Een handelsnaam beschermt tegen gebruik van identieke of soortgelijke handelsnamen in dezelfde branche of hetzelfde verzorgingsgebied, indien door dit gebruik verwarring kan ontstaan. Of er in een specifiek geval sprake is van verwarring hangt af van de aard van de ondernemingen, de vestigingsplaats en het verzorgingsgebied. 

Het recht op een handelsnaam ontstaat van rechtswege vanaf het moment dat deze wordt gebruikt. Van gebruik is sprake indien het publiek van de handelsnaam kennis kan nemen, bijvoorbeeld door gebruik ervan op briefpapier, in reclame-uitingen, op een website, etc. Inschrijving in het handelsregister is dus niet noodzakelijk voor de bescherming van uw handelsnaam, maar kan wel nuttig zijn. Een handelsnaam wordt beschermd zolang deze aantoonbaar wordt gebruikt en biedt bescherming voor het geografische gebied waar de handelsnaam wordt gebruikt.   

Anders dan voor verkrijging van een merkrecht, hoeft een handelsnaam geen onderscheidend vermogen te hebben voor bescherming. Wel geldt dat de handelsnaam niet misleidend mag zijn of mag conflicteren met een oudere handelsnaam of merkrecht van een ander. Het is verstandig om te (laten) onderzoeken of uw beoogde handelsnaam al bestaat als handelsnaam of merk alvorens u de handelsnaam in gebruik neemt.

Auteursrecht

Het auteursrecht beschermt alle originele werken die de persoonlijke stempel van de maker dragen. Het auteursrecht geeft de maker het recht het werk openbaar te maken, het recht om het werk te verveelvoudigen en geeft bepaalde persoonlijkheidsrechten zoals het recht om zich te verzetten tegen verminking of vervorming van zijn werk.

De drempel voor auteursrechtelijke bescherming is niet hoog. Kort gezegd moet het werk voldoende uitgewerkt zijn, een eigen, oorspronkelijk karakter hebben en het resultaat zijn van vrije en creatieve keuzes. Het mag dus niet zijn ontleend aan het werk van een ander. Vele werken komen voor auteursrechtelijke bescherming in aanmerking. Te denken valt aan foto’s, logo’s, teksten, huisstijlen, verpakkingen en software. In bepaalde gevallen kan zelfs de franchiseformule als concept worden beschermd. Voorwaarde is dan wel dat het concept voldoende is uitgewerkt en waarneembaar is, hetgeen niet snel wordt aangenomen. 

Het auteursrecht ontstaat van rechtswege door het maken een werk. Dit betekent dat er geen registratie vereist is voor bescherming. Als hoofdregel geldt dat de maker van het werk de auteursrechthebbende is, tenzij er afspraken zijn gemaakt. Let er dus goed op dat u bij gebreke aan afspraken niet altijd de rechthebbende bent. Denk bijvoorbeeld aan de websitebouwer die auteursrechthebbende is ten aanzien van de website en de ontwerper die auteursrechthebbende is ten aanzien van het logo.

Het auteursrecht is zeventig jaar geldig na de dood van de maker. Na die zeventig jaar is het werk in beginsel rechtenvrij.

Domeinnaam

Een domeinnaam is een unieke plaats op het internet en wordt meestal gebruikt voor een website. Een domeinnaam bestaat uit twee delen die worden gescheiden door een punt. Het eerste deel is de naam, het tweede deel is de extensie. Met een domeinnaam kan een website gemakkelijk worden gevonden.

Een domeinnaam ontstaat door registratie. Na registratie ontstaat een gebruiksrecht voor de domeinnaam voor een periode van één jaar, met de mogelijkheid tot verlenging. De domeinnaamautoriteiten werken volgens het uitgangspunt wie het eerst komt, het eerst maalt. Indien iemand anders uw gewenste domeinnaam al heeft geregistreerd, is het niet mogelijk om de domeinnaam ook te laten registreren. Iedere domeinnaam is immers een uniek internetadres en kan slechts één keer voorkomen.

Dat een domeinnaam wordt geregistreerd door de betreffende domeinnaamautoriteit betekent echter niet dat de naam geen inbreuk maakt op IE-rechten van derden. In veel gevallen worden al bestaande handels- en/of merknamen gebruikt voor een domeinnaam. Let er bij het kiezen en registreren van een domeinnaam altijd op dat de domeinnaam geen inbreuk maakt op bijvoorbeeld bestaande handelsnamen en merkrechten.

Bedrijfsgeheim

Een bedrijfsgeheim betreft vaak knowhow of bedrijfsinformatie die zeer waardevol zijn, juist omdat ze geheim zijn. Bij franchiseformules kan worden gedacht aan tal val voorbeelden, zoals klantenbestanden, werkprocessen, technische kennis, strategie en recepten. Bescherming van bedrijfsgeheimen vormt een aanvulling op de IE-rechten.

De bescherming van bedrijfsgeheimen vereist geen aanvraag of registratie, maar ontstaat vanzelf. Wel dient het bedrijfsgeheim aan drie voorwaarden te voldoen om in aanmerking te komen voor de bescherming die de wet biedt. Allereerst moet het bedrijfsgeheim ook daadwerkelijk geheim zijn. Dit betekent dat dat de informatie niet algemeen bekend is of gemakkelijk toegankelijk is. Ten tweede moet de informatie handelswaarde bezitten doordat zij geheim is. Ten derde moet de houder van de informatie redelijke maatregelen hebben genomen om deze geheim te houden.

Indien voldaan wordt aan de drie voorwaarden kan worden opgetreden tegen inbreuken op het bedrijfsgeheim, zoals tegen het onrechtmatig verkrijgen, gebruiken of openbaar maken van het bedrijfsgeheim.

Afspraken tussen franchisegever en franchisenemers

De franchisegever zal er in de meeste gevallen voor zorgen dat hij de rechthebbende is van de IE-rechten behorende bij zijn formule. Hij heeft als rechthebbende het monopolie op het gebruik van deze rechten. In de franchiseovereenkomst kan worden afgesproken dat ook de franchisenemers gebruik mogen van de IE-rechten door middel van een licentie. Voor een goede bescherming van de waardevolle IE-rechten is het voor franchiseformules van belang om duidelijke afspraken te maken met hun franchisenemers. 

De franchisegever en franchisenemer zijn in beginsel vrij in de afspraken die zij maken over het gebruik van de IE-rechten. Vaak worden afspraken gemaakt over de omvang, het territoriale toepassingsgebied en de looptijd van het gebruik, de vergoeding voor het gebruiksrecht, de exclusiviteit van het gebruik, de mogelijkheid van sub-licenties en het gebruik van de IE-rechten na beëindiging. Extra aandacht dient te worden besteed aan de vraag of een franchisenemer (een deel van) de IE-rechten mag verwerken in zijn handelsnaam of zelfstandig mag registreren bijvoorbeeld als merk of domeinnaam.